Аргата нэгэтэ тулээндэ ошожо ябатараа, нэгэ үхэһэн гу-рөөһэнэй хэбтэхэдэ гэртээ асаржа, арапиинь хуулаад, мяхайнь шанаад, һамгантаяа хоюулаа эдижэ һууба. Хүшэтэ орожо ерээд:

— Таанаднай мнха хаанаһаа абаба гээшэбта? — .гэбэ. Аргата хэлэба:

— Алаг эреэн сарни үхэшөө пан даа. Тиихэдэн араһуйень бутүүгээр үбшөөд, үбэһэ шорой дүүрэтэр хээд, хүйтэ модоной хүртэр, нойто модоной нортор сохиходомни, сарни һөөргөө амдниршоо һан. Тиигээд еарайнгаа миха эдижэ һуунабда. Үни-яэй тияхэ ёһотой юума байгаа, мэдээ үгэй байгдаһан байна, — гэбэ.

Тыхэдэн Хушэтэ ехэ гайхажа, гэртээ харяа, хүрин эрээн сараа алаад, араһуйень бүтүүгээр үбшэжэ, михайн абаад,< арһан соон үбэһэ шорой хээд, хэдыш сохиходон, cap (эодобо үгэй.

— Хайран ганса сарымни Аргата арга мэхээ гаргажа алуул-жархиба, — гэжэ ехэ сухалдажа, Аргатуйнда ошожо, Аргатаяа тархиигиннь хойшон харуулжа нюрган дээрээ үргэлөөд, ойдо абаашажа шатаажа алахвмни гээд үргэлөөд ябатарань, Хү-шэтынгөө арада ябаһан хэтые Аргата абажа, газарта хая-жархиһан гэхэ. Тиин Хүшэтэ Аргатаяа ой абаашажа модондо хулижэ, түлеэ суглуулажа, шатааха гээд хэтээ носооХо гэхэдэн, хэтэн үгэй байгаад, хэтэеэ бэдэрхэ гэжэ Хушэтэ ошобо ха.

Арратуйн шатаагдаха гэжэ модондо хулеэтэй байхадан, нэгэ адуу тууһан соохор азаргатай, үрөөһэн нюдэ һохор хүн ерээд:

— Ши юундз эндэ хүлигдэһэн юушин хун гээшэбши? — гэхэдэн, Аргата хэлэбэ:

208

— Би үрөөһэн нюдэ, гаргүй байһанаа энэ модондо хүлюу-лээд, эндэ хоёр хоногто байгаад, энэ модоной шуупэ шимэ унэртэн нюдэтэй, гартай болоод гэртэһээ хүнэй ерэхые хүлеэжэ

байнаб, — гэбэ.

Тиихэдэн тэрэ хүн:

— Би үрөөһэн нюдэгүй хүмби, намайе хүлииш! — гэбэ. Тиин ҮАргата тэрэ хүндэ хүлилтээ тайлуулжа, өөрынгөө

байрада ү^өөхи хүүгээ таһа хүлижэрхёод:

— Зай, иигээд хоёр хоногто байхаш, хоёр" хоноһон хойно би ерэжэ табихаби. Энэ тэрэ хүнуүд ерээд, элдэб юумэ хэжэ болохо. Юума дуу гараха хэрэг үгэй, — гээд Аргата соохор азаргадан мордожо, юһэн адууень туугаад ябашаһан юума гэхэ.

Аргатын ошоһоной һүүлээр Хүшэтэ ерээд, ойлгон үгээгвер модондо хүлеэтэй байһан хүүе хэлэ хэлэтэрна галдажархёод, Аргатынгаа гэртэ ошожо, памаганаарань хэтэдээ хамтаржа һууха гэжэ хэлсэжэ, сарынгаа миха шанажа эдижэ Һуутаран Аргата соохор азарга унаһан, юһэн адуу тууһан орожо ерэхэ? дэн, ехэ гайхалдан, шатаагдаһан хүмнай хайшан гэжэ амидыр-жа, энэ олон адуу туугаад1 ерэбэ гээшэб гэжэ гайхажа байхадан, Аргата ерээд хэлэбэ:

— Зай, инаг нүхэр Хүшэтэмни, шиимни хэдыш тэнэг һаа, намдаа нэгэ ехэ туһа хүргэбэш, һяйн даа. Шиннн намайе шатаахадаш, у та а дамжажа тэнгэридэ гараад ябатарнн, хур-маста тэнгэри хубүудтээ зоериёо хубаажа байгаад, намда юһэн адуу, нэгэ азарга хүртөөбэ. Мүнөө үхэр, хонидоо хубаагаа уды байна. Хэрэгтэй һаа ши түргөөр ошииш! 11 гэбз.

Тиихэдэн Хүшэтэ ехэ баярлан зубшөөжэ:

— Хайшан гэжэ биш тэнгэридэ гараха гээшэбиб? — гэхэдэн Аргата хэлэбэ:

— Гаража ядаха юума байха үгэй. Бишнн шамайгаа ойдо абаашаад галдахаб. Тиихэдэм утаа дамжаад ла тарана бэ-зэш, — гэхэдэн:

— Зай, тиигэбэл ошоёо, — гээд хоюулаа ойдо ошожо, Аргата Хушэтэёо модондо таһа хулижэрхёод галдаба.

Хушэтэеэ алажархёод, гэртээ ерэжэ, адууһа малаар олон боложо, һамганаараа сэнгэн жарган һууһан юума һан гэхэ.

39. ХҮШТЭЙ БАШТАЙ ХОЕР

Хуштэй хушээрээ юумэ хэдэг байха. Баш-тай ехэ шадамар, юумэ эблүүлжэ урин

нарин. Хуштэйн хушээрээ hap соо нэгэ тэргэ хэдэг. Баштай ехэ шадамар, пургаар убээ аад ла, hap соо арбан шарга хэдэг, юу- юу хээд, ходо худалдажа мунгэн болгожо байха. Хуштэй нэгэтэ Баштайяа хара панажа, Баштайяа айлда ошопон хойно хэпэк шарга, тэргэйн таһара шабшаад, газаан дургэшхэнэ. Баштайн айлһаа ерээд байхадан, шарга, тэргэн ганса хара хөө болоод байна. Баштайн хугшэн хэлэнэ: "Хуштэй ерээд энээниишни гал-дашкоо, би гаража хэлэхиимаад айгааб, — гэнэ. — Би нэгэшье хүүр хэлээ үбээб".

Тэрэ хара хөөгөө гульдхаад, утархай мэшээг болгоод, унам-хай ухэрээ асараад, хүгшэндөө хэлэнэ. "Би энэ хөөгөө. абаашажа гоород орохом", — гэнэ.

Тиихэдэн утархай мэшээг хөөгөө тэбэрэн, үхэрөө унаад гоород орохом гэжэ ябанал даа. Харгуй дээрэн Хартагай хаан, °аян хаан хүн байна.

Хартагай хаани гурбан басаган байсанаа хаяада һуужа зина. Баштай тэдээни харана. Тэдэн пурана:

Г" Баштай, хайша ошохошом?

Баштай хэлнэ: [

— Гоород орхомни.::ш

Энэ мэшээг соо юугаа хэһиимши?

— Мүнгэмни.

гэн^~ Энэ мүнгөө харуулагтылаа, ямар ехэ мүнгэтэймтеэ,—

Баштай:

— ХойштыЛаа, хаани басагыһии хархадаа хара хөө болош-

Иима. Хара хөө болгошхоод, юу намда мүнгэ үхыминт?

4 tftfl

Теэд хаанн басагад мэшээгын задалуулаад: "Мүнгэ үхэб-Дн", — гэнэ. Мэшээгын тайлаад харахадан, хара хөө байна. Басагад:

.— Мүнгэн бэшэ хөө хним, — гэнэд. Баштан хэлэнэ:

— Хари, танда хэлээһннмшииб, хаанн басагаһы хархада хара хөө болдоты. ма, би нихэдээ яахым? — гэнэ.

— Теэ баабайдатанай орожо хэлэхэмнил даа. Тиихэдэн хаанн гурбан басагад аргадана:

— Ай, нохой, баабайдамнай бү хэлыттаа, худы хөө болооб, тинмэ мунгэ хээд ухэбдн, дарханда абаашажа атхагты, — гзбэд.

Баштан хөөгөө дарханда абаашажа үгөед, гурбан басагад" та мэшээгээ барюулаад табина. Гурбан басагад мэшээг соо хөө худы байгааб, түды мунгэ хээд үгэнэ.

Баштай тэрэ мүнгэйн абаад, гоородто ороод, үхэрээ унаад, даажа ядасаран юума абаад, гэр тээшээ бусана. Гэртээ ерээд, үхэрээ табишхоод, юу хүү абаһанаа, мүнгөе хүгшэтэёо турдаа абаашана. Мүнгөө тоолохымаад, шадал үбээ байна. Хүгшөө Хүштэйдээ эльгээнэ, шоод асархын. Хүгшэниин Хүштэйдэ ошоод шоод эрэнэ. Хүштэйн һурана:

— Шооһоор яахымта? Хүгшэниин хэлнэ:

— Баштай гоородһоо юу хүү абаад, мүнгөө тоолохоёо тии-гээ яагааб, — гэнэ.

Тэрэ хүгшэниин Хүштэйһээ шоод абаад ерэнэ. Баштай тэрэ мүнгөө таар дээрэ адхаад, шооһоороон тооложо һууна. Тиижэ һуухадан Хүштэй одироно. Баштай хэлнэ:

— Ямар ши һайн һанаатай хүмши, арбан шаргайм, арбан тэргээм отолоод түлеэхимши, тэргэ, шаргайм дүргөөд, хөө болгоод орчоо хэнэйш. Тэрэ хөөёо гульдхаад, мэшээг соо хээд, үхэрээ унаад, үхэр дээрээ хөөгөө тээгээд ябаһымилби, хаани бартаада ошоод; — хара хөө хэн абахаби? — гэхэдэм, хаан хара хөөеы абаад, мүнгэ хэжэ үгөөл даа.

Тиихэдэн Хүштэй хэлнэ:

— Хэнши хүни ошоохада үхы даа? Баштай:

— Үгөө үбээ яахам!

Хүштэй: v

— Байза, бишини гурбан мэшээг хөө абаашахам, — гээд "Баштайһаан гүйгээд гаража, гэртээ ошобд хүшээрээк шарга, тэргээ сабшаад, дээрэн ехэ юумэ хээд, тэргээ галдана. Гал-даад, хара хөө болгоод байхадан, хоёр мэшээг болоно. Хүштэй хүгшэндөө хэлээд, хоёр мэшээгээ тээгээд: — хаанайда ошо-хом,~ гэжэ ябашаба. Тиигээд хаанайда хүрэнэ. Хүрхэдэн, һүни болоод байна. Үхэрээ, хаани бартаада байАгаад, бартааһиин хонсиргоно:

— Хара хөө хэн абахаб, хаани мүнгэ хэн үхэб? — гажэ

һүсирнэ.

Тиигээд хаани харуулшад хаанда хэлнэ:

— Тиижэ һүсиржэ байна бартаадамнай, тэрээии хайшая

гэхым? — гэнэ.

Хаан харуурнуудтаа хэлнэ:

— X ней ни абаашаад дарханда атхуулагты, сосёод, өеһэни

үхэртэн һуулгаад табигты, — гэнэ.

Хаани харууршад гараад, ХүштэЙн хоёр мэшээгын үргүү-лээд, дарханда абаашаад, хөөйин атхуулна. Атхуулаад, биеэ-рын сосёод, ухэр дээрэн һуулгаад табина. Хойноһоон тэдэн һүсирэлдоод болёо. Хүштэй гэртээ ехэ уурлажа ерэнэ. "Баш-тайн ерэһээр алахаб", — гэбэ. Гэртээ ороо убээ ябаад, Баштай-да харайгаад ороно. Харайгаад орходон, Баштай гэртээ үбээ, хүгшэниин байна.

— Баштан хаанаб? — гэнэ.

— Айлда ошоо.

В — Үхэһэн Баштай намайи мэхэлээ, хаани харуурнуудта сосюулааб, хара хөөгөө мүнгэн болгоо үбээб, Баштайн үбээ хада шамайи алахам, — гээд хүхэйин суу барижа, тарсиин суу сосижо алашхана.

Тиигээд Хүштэй гэртээ ерэнэ.

Баштайн айлһаа ерхэдэн, хүгшэниин үхэшөөд хэбтэиэ. "Эиэ үхэһэн хүгшиим алаашиидаа", — гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ үхэһэн хүгшөө шуһа нюдэйн угаажа, 1 т'айн хубсаһа үмдхүүлээд, үхэрээ асараад, үхэр дээрээ һуулгаад, үхэһэн хүгшөө уряагаа тэбэ-реэд ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябхадан, хаани гурбан басагад газаагаа байЬиимаад: