Шара зурхайгаа зуража, үлгытэй басаганай турэһэн нютаг, гэр байрыень олоод, хутагаа хурсадаад, туреэдээ хээд, зуун хойшоо ябашаба.
Яба ябаһаар Монголой талада хүрэбэ… Шара зурхайнгаа. ёһоор нэгэ эшэгээ гэртэйхэн айлда оробо. Ороходонь эхэ эсэгэ хоёр гэжэ залуушуул байба. Үлгытэй үхибүүн унтажа хэбтэнэ. Тэрэ ухибуүе хараад, "одоол энэ юм ха юм даа, ямар сүлөө-гөөр алаха гээшэб" — гэһэн бодолдо эзэлэгдээд, сүлөө гара-хые хүлеэжэ ядан, хараһан тээшээ харашоод һууба. Еһоороол эрьюутэшэһэн хүн шэнги асууһан асуудалда харюусаншьегүй уруугаа харашоод, гэрэй эзэдэй газаа досоо гарахые ажаглан. аууба. Нэгэл һамбаа гараадхиба. Алашаа Дандар хутагаа гаргажа, үлгытэй үхибүүе хадхаад лэ хутагаашье 'һугалжа абангүй, хэндэшье харагдангуй гуйжэ ябашаба.
Гүйгөө, гуйгөө, тэрэ нютагай нэгэ хадын хүмэг хүрэтэр гүй-: бэ. Заахан балгааһан гэр баряад, тэндээ бүтээлдэ һуушаба.
Үхнбүу алаһан нүгэлөе амсаха хүсэлэнтэй Алашаа Дандар аяар хорёод шахуу жэл тэрэ хадынгаал хүмэгтэ бүтээлдэ һуу-жа, ном йудар уншахаһаа гадна, өөрөө нилээхэн олон номуу-дые бэшэн, дүегүүдые гаргаба.
Намарай саг. Ногоо, бургааһан шаралжа, ой модон эреэл-жэ байба. Ургамалай үрн жэмэсынь болбосоржо байһан, бай-гаалиин эгээл гоё үдэрнүүдэй нэгэниинь байгаа. Тэрэ уедэ шан- гахан аадар мүндэртэйгөөр шудхаба. Тэнгэриин сэлмэһэн хой-но, мүндэртэй аадарта дайралдажа, хүрэжэ үхэхын наада тээ болотороо даарашаһан, норошоһон хубсаһатай, хорёод шахуу наһатай сэбэрхэн урихан шарайтай, жэмэс түүжэ ябаһан басаган бүтээлдэ һуужа байһан ламын балгааһан гэртэ дулаа-саха һанаатай орожо ерэбэ. Тиимэ хайратай басаганай орожо ерэхэдэ, бүтээлд" һуужа байһан хүн хадаа "ба>һа буян болохо юм һза гу" гэжэ бодоод, Алашаа Дандар гал хулөө түлижэ,
басаганай хубсаһыень тайлуулжа, хатаахаМгетай Ш|ШИ Нюсэгэн басаганай баруун далан дээрэ ашагүйхэи һоръбо
харагдаба.
— Эхэнэр хүн аад лэ, далан дээрээ юун гэһэн ехэ һоръбо-
той гээшэбши? — гэжэ лама гайхангяар һураба.
— Мэдэнэгүйб даа, манайхин хэлэхэдээ "шинии нарай бай-хада нэгэ эрьюу лама хутагаар хадхаад, хутагаашье абангүй ^уйжэ ябашаһан юм" гэлсэгшэл даа, — гэжэ басаган панва амарханаар харюусаба.
Тиигэжэ басаганай хэлэхые дуулаад байхадаа ламын хуу-ха толгойнь үрзыжэ "Ай бурхан!" 'гэжэ наманшалаад: сҮйлын-гөө үриһвө ахалхагүй юм" гээшэмнай иимэ байгаа юм байна гэжэ нэгэ ехээр һанаа алдан, өөр. ынгөө ябаһан түүхэ тэрэ ба-сагандаа эхинһээнь заха хүрэтэрнь хөөрэжэ үгэбэ.
"Багшымни хэлээшэ эхэнэрни шн гээшэш. Шамайе алаха гэһэн эрьюу ламашни би гээшэлбн", — гэжэ басагандаа ойл-гуулба. Тэрэ хоёр бэе бэеэ ойлголсожо, убгэ Ьамган хоёр боложо," айл болоһон байгаа.
66. МЭХЭШЭ ЛАМА
Нэгэ муушаг лама ябаад, олон хоног гэ-дэһээ үлдэбэ. Тэрэ ламые ном уншуул-ха гэжэ нэгэ айл уриба. Уншуулха гзһэн номыень уншажа ша-дахагуй байба. Нэгэ һайн эдеэлхын хэрэгээр тэрэ лама м$дэхэ мэдэхэгуйшье haa, ном уншаха баатай болобо. Ном баряад аман соогоо губэнэбэ. Тэрэ айлай уладай шагнахада лама он-доохоноор уншаһан шэнги үзэгдэбэ. һайтар шагнаад узэхэдэнь "хулганаа ухэсэн, ухэсэниинь я асам? Үхэг доогуур шэдээсэн" гэжэ байжа мартаад шангаар уншажа байба.
Тиигэжэ байхыень айлайхи дуулаад, ламые намнажархи-пан юм гэлеэгшэ.
67. СУУСАН ХҮГШЭН
Урайхада Үнгэйн голдо гурбан лама ехэ мунгэ зөөрн олоһон байна эмнэжэ. Тиигээд наашаа, гэр тээшээ ерэхэ болоод ябана. Суусан гэжэ эзы тэрэ зөөриин буляахам гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ хугшэн мэдуулэн-гүй хойноһоон ябана. Яба ябаһаар ерээд, тэрэ гурбан лама эдеэлхэеэ һууна гал тойроод. Суусан хугшэн хуу хубсаһаа тай-лаад, угаа мухайма мүльсөөд ерэнэ ламануудии һууһан газарта. Хүрөөд ерэхэдэн, гурбан лама хуу зөөриёо хаяад, гуйл-дэшэнэ. Солоо ороод, бэе бэеһээн һуранад:
— Ши юу хараабши? — гээд нэгэншш һурана. Тиихэдэн нугеедэнь:
— Би толгойсон гэжэ хараальби, — гэжэ хэлнэ. Гурбатьхн
ламан: — Би жоргойсон гэжэ хараальби, — тэнэ. Тиижэ хэлсэн байсарань, Суусан хугшэн алта мунгээнь абаашажа, Үнгын
голдо байдаг уладтаа үгөө һэн ха.
68. ГУТАМШАГАН ГУРБАН ШАБГАНСА ТУХАЙ
Тэрэ гурбан шабганса маани уншажа һууба. Тыжэ тэрэ гурбан шабгансын һуухада, сонхоорон нэгэ ямаан онгоошхондо дарбайһан
саарһа эдихэ гэжэ хоёр хул дээрээ бодоод, улыжэ байба. Тыгээд тэрэ шабгансын нэгэниин ижэлжэ ядаад:
— Тадеэ, яагаа ямаан гээштаа, — гэбэ.
Тыхэдэн хоёрдохи шабгансан бапа ижэлжэ ядаад:
— Дуугархагуй гэлсээ пэн губди? — гэбэ. Баһа гурбадахи шабгансан һуужа байтараа:
— Бил дуугараагуйб! — гэбэ.
Иижэ гутамшагай гурбан шабганса гэжэ нэртэй болобо.
69. ГУРБАН УХААТАИШУУЛ
Тархидаа тархайтай хун, нюдэ муутай *, хун, ульхиитэй аматай хун — эдэ гурбан
боосолдобо ха! Боосолдоходоо: тархидаа тархайтай хуниин тар-хияа һабардахагүйб, ульхиитэй аматай хуниин амаяа долёо-хогуйб, нюдэ муутай хуниин нюдөө нюхахагуйб гэжэ боосолдобо.
Тархидаа тархайтай хуниин-эжэлжэ ядаад:
— Иимэл эбэртэй гүрөөһэнэй гаража ерээ һаа яахабша? — гэжэ арбан хургаяа арбайлгаад, тархи дээрээ эбэр шэнги болгожо, хоёр барбаадайгаараа толгойгоо маажажа байба.
Тиихэдэн нюдэ муутай хуниин:
— Би иигээд буудахаб, би иигээд буудахаб, — гэжэ нюдэеэ хоёр гараараа ээлжээгээр аршажа байба, — иигээд оуудахао,
иигээд буудахаб, — гэжэ.
Ульхиитэй аматай хуниин: ШшЯ ямаа
— Тэрэ зөб, тэрэ зоб, — гэжэ хэлэеэ гаргажа байгаад, амаа
долёожо байба. S |
Тиигээд хэниинш боосоогоо алдабагуи.
70. ӨӨДЭНЬ ХАЯҺАН ШУлуу" ж _Д^ЭРЭ УНАДАГ
огшол зөөридөө дашууржа, хоргоопоёо хатааһан хобдог хомхой, хатуу харуу
амбан ноён һуудаг байгаа.
Нэгэтэ амбан ноён атар тартан хониной һүүжэ мүлжэжэ һуутараа, тэрэнээ газарта унагаажархиба. Үлөөдэһэ дутаада-һа эдидэг үлэн хоОһон барлагынь арадань адаглан хаража бай-тараа, газарта хэбтэһэн мяхан тээшэ даб гээдхибэ.
— Үдэр унаһан, мяха өодэнь үргэдэггүй юм, — гэжэ ноён дуугараад, барлагые ёгтолон, зэбүү хүрэмөөр эльгэ хатаба ха.
Барлаг ноёнойнгоо шэг шарай шэртэн, шоо үзэн шобто ха-раад, араа шүдөө хам зуужа, абяагүйхэн газаашаа гарашана.
Амбан арад зонһоо алба суглуулха һанаатай, барлагтаа удэ-шүүлэн, хазаар морёор гэртэһээ мордобо. Холохонош ошоо. Талын тунга ногоон соогуур бүншүүлжэ ябаһан моринойнь
хүл дороһоо торхируунууд "дэрд" гэТДп^япяйһаГмо-Шубуунһаа үргэжэ хажуу тээшээ халба һү^"раЛи мо рин дээрээ зоболгоёо даажа И амбан тогтонгүй. ара
Дэргээ алдалшалай. 1 аи ШШ амиды гол-
Эльгэ зүрхөө эбэртэрээ бүглэрэн унаһан амбан
тойхон абяа гаран: $|j. Щ Лплобо ха.
— Амбанаа абарыш, — гэн рЩШ Hi хэлээ л — Үдэр унаһан мяха өөдэнь YP^^aJ даб гүүлээд. бэлэй-гээд, барлаг хүбүүн ЩЯ
гэдэргээшье харангүй хараа далда орош f эдилгэ аба-
Альгадахадаа арбан, ташахадаа ШН шэхээрээ шагнан. Даг амбан нүгэлөө нюдөөрөө Щшт болон хосорион үльгэр тала хээрэ таршаа хорхойн НШ тҮҮхэтэй агша.
71. ХАЙШАН ГЭЭД НЭГЭ ХААН ӨӨРЫНГӨӨ СЭН
Нэгэ хаан намда ямар сэн үгэгшааб гээд нэгэ хэдэн хундэ иимэ захиралта угэ-
бэ. Тэдэнь ехэ муухан болошоод ябажа ябабад. Тиигэжэ ябатараа нэгэ угытэй үтэлһэн убгэнтэй уулзабад.
Тэрэ үбгэн тэдээнһээ хуу һуража абаад, иигэжэ хаанайда ошоод хэлэбэ:
— Ши хаан нэгэшье сагаа хүрэхэгүйш. Юундэб гэхэдэ, шамайе абаашаад худэлгэхэдэ, юушье, нэгэшье сагаанай юумэ хэжэ шадахагүйш. Шинии богоол, барлагуудта сэн оройдоо угэй гээшэ. Юундэб гэхэдэ, тэдэнэр үглөөнһөө абаад удэшэ болотор пара, жэл соо худэлнэ.
Иигэжэ тэрэ убгэн хэдэн зониие абараа пэн.
72. ХУЛГАЙША ХҮБГУН
Гурбан хубүүтэй үбгэ һамган хоёр ажа-һууһан юм ха. Ехэ үгэйтэй ядуу ажа-һуудалта". айл байгаа. Гурбан хүбүүдынь томонууд боложо, юундэ иимэ ядуу һууна гээшэбибди, гурбуулан ондоо тээшээ ошожо ажабайдалда һуража ерэе. Тиигэжэ эхэ эсэгэ хоёртоо хэлээд, холын аянда мордобод. Ябаа… Ябаа… Гурбан һалаа харгын бэлшэр дээрэ ерэжэ, тэдэ гурбан ондо ондоо тээшээ таһарха гэжэ зубшэбэд.